Η οικογένεια είναι ο συνδετικός ιστός της κοινωνίας, αλλά η μορφή της δεν είναι μόνο μία όπως ίσως έχουμε συνηθίσει. Τις τελευταίες δεκαετίες βλέπουμε μια εξέλιξη της κοινωνίας όπου οι μονογονεϊκές οικογένειες είναι πια πολύ πιο αποδεκτές και κοινές, και υπάρχει πλέον συνεχιζόμενη αύξησή τους σε όλη την Ευρώπη. Σύμφωνα με έρευνες, το 15% των οικογενειών στην Ε.Ε. αποτελούνται από μόνους γονείς με παιδιά, ενώ στην Ελλάδα το ποσοστό αυτό κυμαίνεται στο 8%. Η χώρα με τους περισσότερους μόνους γονείς στην Ευρώπη είναι η Δανία, όπου 30% των νοικοκυριών είναι μονογονεϊκές οικογένειες με παιδιά.

Παρόλη την αύξησή τους, οι μονογονεϊκές οικογένειες αντιμετωπίζουν σοβαρές προκλήσεις και σε πολλές περιπτώσεις συγκαταλέγονται στις ευπαθείς ομάδες της κοινωνίας. Ο μονογονιός αντιμετωπίζει πιέσεις από πολλά μέτωπα, τόσο οικογενειακά όσο και εργασιακά. Ειδικά σε περιόδους κρίσεων, όπως η πανδημία που διανύουμε, παρατηρείται αύξηση των κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων και των πιέσεων που αντιμετωπίζουν οι μονογονεϊκές οικογένειες.

Ας δούμε όμως πρώτα τι ακριβώς σημαίνει μονογονεϊκή οικογένεια.

Πώς ορίζεται μια οικογένεια ως μονογονεϊκή;

Η μονογονεϊκή οικογένεια ορίζεται ως μια οικογένεια με παιδί όπου υπάρχει μόνο ένας γονέας, πατέρας ή μητέρα, κάτι που προκύπτει είτε από επιλογή είτε από ανάγκη. Οι λόγοι για τους οποίους υπάρχουν μονογονεϊκές οικογένειες είναι πολλοί, αλλά συνήθως έχουν να κάνουν με γονείς που βρίσκονται να μεγαλώνουν μόνοι ένα παιδί μετά από διαζύγιο ή απώλεια. Υπάρχουν όμως και άλλες περιπτώσεις μονογονέων, όπως:

• Γονείς που οι σύζυγοί τους δεν αναλαμβάνουν τις υποχρεώσεις τους απέναντι στα παιδιά τους
• Μία οικογένεια με υιοθετημένο παιδί από έναν μόνο γονέα
• Μία ανύπαντρη μητέρα που ο πατέρας της δεν έχει αναγνωρίσει το παιδί

Επίσης, βλέπουμε ακόμα και τις περιπτώσεις όπου γυναίκες επιλέγουν να κάνουν οικογένεια χωρίς να είναι παντρεμένες ή αποφασίζουν να συνεχίσουν μια εγκυμοσύνη που δεν είναι επιθυμητή και από τους δύο γονείς.

Ένα είναι σίγουρο: οι μονογονεϊκές οικογένειες ολοένα και αυξάνονται. Αν υπάρχει στον περίγυρό μας μια μονογονεϊκή οικογένεια καλό είναι να γνωρίζουμε τι ισχύει από την Πολιτεία και τι δυσκολίες υπάρχουν, καθώς είναι μια κατάσταση που μπορεί να προκύψει όχι μόνο από επιλογή, αλλά και από ανάγκη.

Πώς αντιμετωπίζουν οι κοινωνικές δομές τις μονογονεϊκές οικογένειες;

Όπως είδαμε παραπάνω, ένα 15% των οικογενειών στην Ευρώπη έχουν μόνο έναν γονέα, ενώ στις βόρειες χώρες το ποσοστό μπορεί να φτάνει και το 30% (όπως στην περίπτωση της Δανίας). Αυτό είναι ενδεικτικό της νοοτροπίας των σύγχρονων κοινωνιών όπου υπάρχουν δομές, στήριξη και πρόβλεψη από την εκάστοτε νομοθεσία για τους μονογονείς.

Σε χώρες που παρέχουν οικονομική στήριξη και διευρυμένη άδεια πατρότητας και μητρότητας, καθώς και δομές για την φροντίδα των παιδιών όταν οι γονείς εργάζονται, είναι πιο εύκολο να πάρει κάποιος την απόφαση να γίνει μονογονέας ή να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες εάν βρεθεί ξαφνικά σε αυτή την θέση.

Τι συμβαίνει στην Ελλάδα

Στις πιο παραδοσιακές κοινωνίες όπως είναι η δική μας, οι δομές ενδέχεται να μην είναι κατάλληλα προετοιμασμένες να στηρίξουν τους μονογονείς, παρότι παρατηρείται αύξηση των διαζυγίων αλλά και των περιπτώσεων γυναικών που αποφασίζουν να γίνουν μητέρες εκτός γάμου.

Ενδεικτικά, στην Ελλάδα δεν υπάρχει κάποιο ολοκληρωμένο νομοθετικό πλαίσιο στήριξης των μονογονεϊκών οικογενειών. Η στήριξη προς αυτές τις οικογένειες γίνεται κυρίως μέσω αποσπασματικών μέτρων όπως συντάξεις χηρείας, επιδόματα και εισοδηματικές ενισχύσεις, τα οποία μπορεί να αλλάξουν ή να σταματήσουν ανά πάσα στιγμή.

Συνοπτικά, ας δούμε τα μέτρα στήριξης που ορίζει η πολιτεία μετά από πρόσφατες αλλαγές:

Συντάξεις χηρείας

Εάν υπάρξει θάνατος ενός γονέα ο οποίος λάμβανε ή δικαιούταν σύνταξη, σε περίπτωση που υπάρχει ένα παιδί, ο επιζών σύζυγος λαμβάνει το 70% αυτής της σύνταξης και το παιδί θα λάβει το 25% του ποσού της σύνταξης μέχρι το 24ο έτος της ηλικίας του.

Δυστυχώς, σε περίπτωση που ο θάνατος ενός γονέα επέλθει σε νεαρή ηλικία, το ποσό της καταβληθείσας σύνταξης ενδέχεται να απέχει πολύ από τον τελευταίο μισθό που ελάμβανε ο θανών. Για παράδειγμα, έστω ότι ο τελευταίος μισθός του θανόντος γονέα ήταν €1.000 και αυτός είχε μόνο 15 έτη ασφάλισης. Σε αυτή την περίπτωση η σύνταξη υπολογίζεται σε μόνο 422€: από το άθροισμα της εθνικής σύνταξης 345€ (για 15 έτη ασφάλισης) συν της ανταποδοτικής σύνταξης 104€ (ποσοστό αναπλήρωσης για 15 έτη ήτοι 11,55% επί το μέσο όρο αποδοχών από ενάρξεως της ασφάλισης, ήτοι για το παράδειγμα €900), μείον 6% για εισφορά υγειονομικής περίθαλψης υπέρ ΕΟΠΥΥ. Εάν δε, ο θάνατος επέλθει πριν την συμπλήρωση 15 ετών ασφάλισης, η σύνταξη που δικαιούται η οικογένεια, είναι η κατώτατη σύντηξη των 324€.

Επίδομα παιδιού

Ο ΟΠΕΚΑ (Οργανισμός Προνοιακών Επιδομάτων & Κοινωνικής Αλληλεγγύης) προβλέπει επίδομα παιδιού το οποίο καλύπτει και μονογονεϊκές οικογένειες. Μάλιστα με το νέο καθεστώς προβλέπεται οι μονογονιοί να λαμβάνουν πέρα από το επίδομα παιδιού και ένα επίδομα μονογονεϊκής οικογένειας.

Το επίδομα ορίζεται με βάση το ετήσιο οικογενειακό εισόδημα και τον αριθμό των παιδιών. Για παράδειγμα, μια μονογονεϊκή οικογένεια με τρία παιδιά και ετήσιο εισόδημα έως €39.000, θα λάβει ετήσιο επίδομα παιδιού €2.985 (δηλαδή, ποσό που αντιστοιχεί σε €82,91 το μήνα για κάθε παιδί) και επιπλέον Επίδομα Μονογονεϊκής Οικογένειας €6.480 ανά έτος, που αντιστοιχεί σε €180 το μήνα για κάθε παιδί.

Γονική άδεια

Διευκολύνσεις και σε επαγγελματικό επίπεδο προβλέπονται για τους μονογονιούς που πιθανόν να χρειάζεται να λείψουν από τις εργασίες τους για τη φροντίδα των παιδιών τους. Ενδεικτικά, σύμφωνα με το άρθρο 7 της Εθνικής Γενικής Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας (Ε.Γ.Σ.Σ.Ε.) 2002-2003, χορηγείται σε έναν μονογονιό επιπλέον άδεια έξι εργάσιμων ημερών το χρόνο (με αποδοχές) πέρα από την άδεια που δικαιούται έτσι κι αλλιώς.

Επίσης, αν ένας γονιός έχει τρία παιδιά ή περισσότερα, δικαιούται άδεια οκτώ εργάσιμων ημερών επιπλέον. Το νόημα αυτής της παροχής έχει να κάνει με την αυξημένη φροντίδα που χρειάζονται τα παιδιά μέχρι τα 12 τους χρόνια και ορίζεται σε συνεννόηση με τον εργοδότη αλλά δεν επιτρέπεται να συμπίπτει με την ετήσια κανονική άδεια του εργαζόμενου.

Προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μονογονείς

Τα παραπάνω μέτρα σίγουρα δεν επαρκούν για τη στήριξη των ευάλωτων αυτών ομάδων, ενώ οι μονογονείς αντιμετωπίζουν και το πρόβλημα του να καταφέρουν να λάβουν αυτά τα επιδόματα. Χρειάζονται γραφειοκρατικές διαδικασίες που παίρνουν χρόνο και έχουν περιορισμούς οπότε δεν είναι σίγουρο ότι ένας μονογονιός θα καταφέρει να λάβει τη στήριξη που χρειάζεται.

Καθώς δεν υπάρχει συντονισμένη κρατική κάλυψη για το θέμα των μονογονεϊκών οικογενειών, οι μονογονιοί βρίσκονται συχνά σε θέση να πρέπει να διαπραγματευτούν καλύψεις μεμονωμένα με δήμους, για παράδειγμα στο θέμα των σχολείων και νηπιαγωγείων. Πολύ συχνά οι μονογονιοί αναγκάζονται να στηριχτούν σε εθελοντικές προσπάθειες για να λάβουν βοήθεια.

Αυξημένες πιέσεις στην εποχή της πανδημίας

Ειδικά στην παρούσα κατάσταση με τον ιό Covid-19 και τα εκτεταμένα μέτρα της κυβέρνησης, οι προκλήσεις αυξάνονται για τους μονογονείς. Πέρα από την αβεβαιότητα στον τομέα των εργασιακών, λειτουργεί σωρευτικά και το κλείσιμο των σχολείων αλλά και η αδυναμία επαφής με συγγενείς ή φίλους που θα μπορούσαν να βοηθήσουν. Για παράδειγμα, αν ένας γονιός εργάζεται και δεν έχει τη δυνατότητα εργασίας από το σπίτι ενώ τα σχολεία είναι κλειστά, θα πρέπει να πάρει άδεια ειδικού σκοπού για να μπορεί να προσέχει το παιδί του. Μπορεί να μην υπάρχει η δυνατότητα στήριξης από μέλη της ευρύτερης οικογένειας, αλλά και να μην θέλει ο μονογονιός να πάρει το ρίσκο έκθεσης άλλων ατόμων στον ιό.  Επίσης, μπορεί η μονογονεϊκή οικογένεια με μειωμένους πόρους να μην μπορεί να διαθέσει τις απαραίτητες συσκευές για να μπορούν τα παιδιά να παρακολουθήσουν την τηλεκπαίδευση, ή να μην υπάρχει επαρκής σύνδεση στο διαδίκτυο στο σπίτι.

Με κινητοποίηση φιλανθρωπικών οργανώσεων θεσπίστηκε ΚΥΑ κατά την οποία μονογονεϊκές οικογένειες αλλά και οικογένειες με δύο γονείς που λαμβάνουν το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα μπόρεσαν να λάβουν έκτακτη εισοδηματική ενίσχυση. Ένα αντίστοιχο πρόγραμμα έκτακτης οικονομικής ενίσχυσης για ευάλωτες μονογονεϊκές οικογένειες υλοποιήθηκε και από τον Δήμο Αθηναίων το περασμένο καλοκαίρι.

Όμως αυτά τα προγράμματα στήριξης είναι συνήθως εφάπαξ και παρέχουν εφήμερη βοήθεια που μπορεί να καλύψει μόνο κάποιες τρέχουσες ανάγκες. Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι μονογονεϊκές οικογένειες παραμένουν, ειδικά εφόσον αποδεικνύεται ότι η πανδημία έχει μακροχρόνια πορεία.

Πώς μπορεί ένας μονογονιός να προστατεύσει την οικογένειά του από τα απρόοπτα;

Οι αυξημένες υποχρεώσεις και τα άγχη που φέρει η ανατροφή ενός παιδιού είναι ακόμα πιο βαριά όταν υπάρχει μόνο ένας γονιός για να τα επωμιστεί. Είναι μάλιστα γεγονός ότι η μονογονεϊκή οικογένεια είναι η μορφή της οικογένειας που απειλείται περισσότερο με κοινωνικό αποκλεισμό, όχι μόνο λόγω οικονομικών συνθηκών, αλλά και λόγω έλλειψης υποστήριξης από το κράτος, το κοινωνικό και το οικογενειακό περιβάλλον.

Το απρόοπτο πάντα καραδοκεί και δεν μπορούμε να ελέγξουμε όλα τα ενδεχόμενα, είτε αυτά είναι θετικά είτε αρνητικά. Η πρόληψη είναι σημαντική για να έχει ο γονιός το κεφάλι του ήσυχο και να μπορεί να απολαύσει τη χαρά της οικογένειας χωρίς να ανησυχεί πως αν του συμβεί κάτι, αφήνει το παιδί του απροστάτευτο.

Ένα ασφαλιστικό πρόγραμμα είναι η καλύτερη λύση σε αυτή την περίπτωση και μπορεί να προσφέρει σιγουριά και πρόληψη για παν ενδεχόμενο. Με ένα κόστος απόλυτα ελεγχόμενο από τον ασφαλισμένο, εξασφαλίζεται η στήριξη των δικαιούχων σε περίπτωση ασθένειας ή θανάτου ενός γονιού. Είναι λογικό ότι κανείς δεν θέλει να σκέφτεται αυτά τα ενδεχόμενα, αλλά η πραγματικότητα είναι πως είναι όλα κομμάτι της ζωής και καλό είναι να είμαστε προετοιμασμένοι.

Τι μπορεί να προσφέρει στην οικογένεια ένα Ασφαλιστήριο Πρόγραμμα Ζωής

Tο πρόγραμμα Προστασία Οικογένειας – My Family First» της Eurolife FFH μπορεί να απαλλάξει μια οικογένεια από τα επιπρόσθετα βάρη που μπορεί να σημαίνει μία ξαφνική απώλεια ενός από τους δύο γονείς. Το βασικό που παρέχει το πρόγραμμα είναι οικονομική προστασία για την οικογένεια σε περίπτωση απώλειας ζωής από ασθένεια ή ατύχημα. Στην περίπτωση μιας μονογονεϊκής οικογένειας κάτι τέτοιο μπορεί να κάνει τεράστια διαφορά στην ζωή του παιδιού και της ευρύτερης οικογένειας αν συμβεί κάτι απευκταίο.

Πιο συγκεκριμενα, το πρόγραμμα προσφέρει:

• Οικονομική βοήθεια στην οικογένεια για την κάλυψη των οικονομικών βαρών που προκύπτουν από την απώλεια ζωής, όπως φόροι, έξοδα και άλλες υποχρεώσεις.
• Ευελιξία επιλογών σε σχέση με τη διάρκεια του προγράμματος και το ύψος του κεφαλαίου ανάλογα με τις ανάγκες και την ηλικία του ασφαλισμένου.
• Καταβολή καθορισμένου κεφαλαίου στα πρόσωπα που ο ασφαλισμένος έχει ορίσει ως δικαιούχους.
• Συμπληρωματικά, το πρόγραμμα παρέχει πρόσθετη κάλυψη σε περίπτωση μόνιμης ολικής ανικανότητας από ασθένεια ή ατύχημα.
  
  

Για να δώσουμε ένα παράδειγμα:

Έστω ότι ένας πατέρας 38 ετών θελήσει να ξεκινήσει ένα 15ετές πρόγραμμα My Family First για να είναι σίγουρος πως το μικρό παιδί του θα είναι καλυμμένο μέχρι να ενηλικιωθεί εάν συμβεί κάτι απρόοπτο. Καταβάλλοντας ασφάλιστρο  10€/ μήνα  (120€/ χρόνο) μπορεί να εξασφαλίσει στον δικαιούχο (δηλαδή το παιδί του) σε περίπτωση θανάτου, , είτε μια  μηνιαία καταβολή ύψους 350€, για όσο διαρκεί η περίοδος ασφάλισης, είτε ένα εφάπαξ ποσό ύψους 50.000€.

Η ανατροφή ενός παιδιού δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση, ειδικά εάν ο γονιός είναι μόνος σε αυτή τη διαδρομή, είτε το επέλεξε, είτε η ίδια η ζωή το επέφερε. Αλλά δεν χρειάζονται και επιπλέον βάρη και ανησυχίες για το τι απρόοπτο ίσως συμβεί. Είναι καλύτερο να είστε προετοιμασμένοι και ασφαλείς για να μπορείτε να απολαύσετε την ευτυχία της οικογένειας χωρίς τα μαύρα σύννεφα της ανησυχίας.